Του δρ. Χριστάκη Πατσαλίδη,
Λέγεται ότι η επιστημονική μεθοδολογία που διδάχθηκε στο Χάρκοβο της Ουκρανίας επηρέασε το μετέπειτα έργο του στις Η.Π.Α, όπου σπούδασε και δίδαξε οικονομικά. Το 1971 τιμήθηκε με το Βραβείο Νόμπελ για τη συμβολή του στην εμπειρική κατανόηση της οικονομικής ανάπτυξης. Η αναφορά στον Σάιμον Κούζνετς.
Ο Σ. Κούζνετς θεωρείται ο πατέρας του ΑΕΠ – του Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος, του εργαλείου που μετρά τη συνολική δαπάνη σε αγαθά και υπηρεσίες στη χώρα, ή αλλιώς, την αξία των αγαθών στις παραγωγικές μονάδες της οικονομίας. Το ΑΕΠ έχει επικρατήσει ως ο κυριότερος δείκτης μέτρησης του μεγέθους της οικονομίας. Μιλούμε για το ΑΕΠ όποτε θέλουμε να επιμετρήσουμε την οικονομική ανάπτυξη και πρόοδο, όταν θέλουμε να αναφερθούμε στους κινδύνους της οικονομίας, π.χ. στο ύψος του δημόσιου ή του ιδιωτικού χρέους ως ποσοστό το ΑΕΠ, όταν θέλουμε να αντιληφθούμε το μέγεθος της συμβολής κάποιου τομέα της οικονομίας, π.χ. του τουρισμού σαν ποσοστό του ΑΕΠ, κ.λ.π. Τα παραδείγματα είναι πολλά.
Η αύξηση του ΑΕΠ, δηλαδή η μεγέθυνση της οικονομίας, αποτελεί κυρίαρχο στόχο για τη διαμόρφωση της οικονομικής πολιτικής του κάθε κράτους. Όπως τόνισε όμως και ο δημιουργός του, Σ. Κούζνετς, το ΑΕΠ δεν επιμετρά την ευημερία των πολιτών. Δεν έχει ούτε ηθική διάσταση. Κατ’ επέκταση, η αύξηση του ΑΕΠ δεν μπορεί να αποτελεί τον μοναδικό στόχο μιας ολοκληρωμένης πολιτικής.
Μιλώντας στους φοιτητές του Πανεπιστημίου του Κάνσας, τον Μάρτη του 1968, ο γερουσιαστής Ρόμπερτ Κέννεντι αναφέρθηκε με τον πλέον παραστατικό τρόπο στις αδυναμίες του Ακαθάριστου Εθνικού Προϊόντος (κοντινού δείκτη στο ΑΕΠ) ως δείκτη μέτρησης: «…το Αμερικανικό ΑΕΠ περιλαμβάνει τα ασθενοφόρα που χρησιμοποιούμε μετά το μακελειό των διαδηλώσεων στους δρόμους μας, τις ειδικές κλειδαριές για την προστασία των σπιτιών μας και τα κελιά για εκείνους που τις παραβίασαν, τα τηλεοπτικά προγράμματα που εκθειάζουν τη βία για να πωλούμε παιχνίδια στα παιδιά μας… κι όμως το ΑΕΠ δεν επιμετρά την υγεία των παιδιών μας, την ποιότητα της εκπαίδευσής τους και τη χαρά του παιχνιδιού τους, την ομορφιά της ποίησης μας, το επίπεδο της δημόσιας διαβούλευσης, την ακεραιότητα των πολιτικών μας, ούτε τη σοφία μας, ούτε τη συμπόνοια μας, ούτε την αφοσίωση μας στην πατρίδα. Μετρά όλα για τη χώρα μας, εκτός αυτά που μας κάνουν να είμαστε περήφανοι για αυτή».
Η έκθεση του ΟΗΕ για την ευτυχία
Η διευρυμένη προσέγγιση ως προς την ευημερία των πολιτών στο πλαίσιο της ελεύθερης αγοράς αναπτύχθηκε στα τέλη του 20ου αιώνα και βρίσκεται σε διαρκή εξέλιξη. Στόχος είναι ο εμπλουτισμός του δείκτη του ΑΕΠ με κοινωνικούς δείκτες, έτσι ώστε το κράτος να μπορεί να καθορίσει εκείνες τις πολιτικές που να ενισχύουν την πραγματική ευημερία όλων των πολιτών. Πέραν της ακαδημαϊκής κοινότητας, στην προσπάθεια αυτή συμμετέχουν σήμερα τα Ηνωμένα Έθνη, η Ευρωπαϊκή Ένωση, κ.α.
Η έκθεση των Ηνωμένων Εθνών για την Παγκόσμια Ευτυχία εκδίδεται ετήσια από το 2012. Η έκθεση καταγράφει την κατάσταση ευτυχίας του κόσμου και γίνεται αξιολόγηση και σύγκριση για 146 χώρες. Αξιοποιείται ένας σύνθετος δείκτης που περιλαμβάνει το ΑΕΠ ανά κάτοικο, και τις αξιολογήσεις των πολιτών αναφορικά με το επίπεδο κοινωνικής προσφοράς, υγείας, ελευθερίας επιλογών, γενναιοδωρίας και απουσίας διαφθοράς. Στην έκθεση του 2022, η Κύπρος κατατάσσεται στη 41η θέση και στη 19η από τα 27 κράτη μέλη της ΕΕ.
Ο Ευρωπαϊκός Δείκτης Κοινωνικής Προόδου αποτελεί επίσης εργαλείο συγκριτικής αξιολόγησης μεταξύ περιφερειών και χωρών της ΕΕ ως προς την κοινωνική πρόοδο και την ποιότητα ζωής. Αξιοποιεί 55 συγκρίσιμους κοινωνικούς και περιβαλλοντικούς δείκτες, παρέχοντας χρήσιμη πληροφόρηση για την εκτίμηση των ισχυρών και των αδύνατων σημείων της κάθε περιοχής. Γίνεται ομαδοποίηση των δεικτών για την ευκολότερη εξαγωγή συμπερασμάτων και χάραξης πολιτικής.
Στην πιο πρόσφατη έκθεση του 2020, η Κύπρος βρίσκεται κοντά στο μέσο όρο της ΕΕ σε θέματα κοινωνικής ένταξης, προσωπικής ασφάλειας, ανώτερης εκπαίδευσης και πληροφοριών & επικοινωνίας. Υπερτερεί κατά 10% σε θέματα διατροφής και ιατρικής φροντίδας και βρίσκεται κατά 10% – 15% πιο κάτω από τον μέσο όρο σε θέματα περιβάλλοντος, προσωπικών δικαιωμάτων και επιλογών και συμμετοχικότητας.
Συμπερασματικές προτάσεις
Μέσα από τον θεσμό της συμμετοχικής δημοκρατίας θα ήταν θεμιτό όπως η κυπριακή κοινωνία αναδείξει εκείνους τους δείκτες που θεωρεί σημαντικούς για τη δική της ευημερία. Οι εν λόγω δείκτες θα πρέπει στη συνέχεια να ιεραρχηθούν, ώστε να καταρτιστούν οι δέουσες πολιτικές για την επίτευξη των στόχων που θα τεθούν. Το ΑΕΠ ως δείκτης είναι σημαντικός, αλλά οι οποιεσδήποτε αποφάσεις πολιτικής θα πρέπει να έχουν ως στόχο τη βελτίωση αυτών των σύνθετων δεικτών που περιλαμβάνουν την ευημερία των πολιτών.
Η Κυβέρνηση θα πρέπει να θέσει ως όραμα και στόχο την ευημερία όλων των πολιτών. Θα πρέπει να αναλάβει την ευθύνη της υλοποίησης μιας ισορροπημένης και ολοκληρωμένης πολιτικής, συνθέτοντας τους οικονομικούς και τους κοινωνικούς δείκτες της χώρας. Η θέση αυτή προβάλλεται στο οικονομικό πρόγραμμα Νίκου Χριστοδουλίδη.
* Οικονομολόγος, Μέλος του Επιτελείου του υποψήφιου Προέδρου Νίκου Χριστοδουλίδη