Η πρόσβαση στη χρηματοδότηση αναγνωρίζεται διαχρονικά ως μια από τις κυριότερες προκλήσεις για τις κυπριακές επιχειρήσεις. Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, οι νεοφυείς και οι μικρομεσαίες επιχειρήσεις (ΜΜΕ) στην Κύπρο στερούνται πρόσβασης σε χρηματοδότηση και σε άντληση κεφαλαίων.
Η απουσία της διαθέσιμης χρηματοδότησης οφείλεται σε πολλούς παράγοντες, όπως είναι η έλλειψη βέλτιστων πρακτικών διοίκησης στις μικρές επιχειρήσεις (π.χ. η έγκαιρη ετοιμασία λογαριασμών και η σύνταξη βιώσιμων επιχειρηματικών πλάνων), η ανεπάρκεια εξασφαλίσεων και ιδίων κεφαλαίων και ο υψηλότερος πιστωτικός/επενδυτικός κίνδυνος που διέπει νέες και καινοτόμες δραστηριότητες, ιδιαίτερα στην περίπτωση των νεοφυών επιχειρήσεων και των νέων επιχειρηματιών. Ταυτόχρονα, υπάρχει έλλειψη κουλτούρας και γνώσης για χρηματοδότηση της έρευνας και της καινοτομίας, ανεξάρτητα του μεγέθους της επιχείρησης. Η απουσία μιας τέτοιας κουλτούρας είναι εμφανής και διάχυτη ανάμεσα στο οικοσύστημα που διέπει τη σχέση της επιχειρηματικότητας, των κέντρων έρευνας και των ποιοτικών θέσεων εργασίας.
Ακόμη και σε περιόδους πλεονασματικής ρευστότητας, όπως η τωρινή, τα πιστωτικά ιδρύματα είναι επιφυλακτικά ως προς τη χρηματοδότηση επιχειρήσεων με καινοτόμες επιχειρηματικές προτάσεις, λόγω των αυστηρών εποπτικών απαιτήσεων, των κινδύνων και των άλλων παραμέτρων που αναφέρονται πιο πάνω. Κατά συνέπεια, δεν υπάρχει η δυνατότητα χορήγησης επαρκούς χρηματοδότησης για την πλήρη αξιοποίηση των παραγωγικών δυνατοτήτων της χώρας. Η δε άντληση κεφαλαίων αρχικής ώθησης (seed capital) είναι ακόμη πιο δύσκολη, λόγω του μικροσκοπικού μεγέθους της αγοράς επιχειρηματικών κεφαλαίων (venture capital) και των πρωτογενών (μετοχικών) κεφαλαίων γενικότερα, καθώς και της απουσίας ενεργού Χρηματιστηρίου.
Το σημαντικό αυτό χρηματοδοτικό έλλειμα εντοπίζεται και στο Σχέδιο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας (ΣΑΑ), όπου γίνεται εισήγηση για τη δημιουργία κρατικού φορέα, με στόχο την προώθηση νέων χρηματοδοτικών εργαλείων, μέσω κρατικών ενισχύσεων. Τέτοια εργαλεία θα μπορούσαν να συμπεριλάβουν την παραχώρηση κεφαλαίων ώθησης, την επιδότηση επιτοκίων και την παραχώρηση κρατικών εγγυήσεων σε βιώσιμες και υποσχόμενες οικονομικές πρωτοβουλίες, μέσα από συγκεκριμένα προγράμματα. Θα μπορούσαν, επίσης, να περιλάβουν τη μικρο-χρηματοδότηση (micro-finance) για ειδικές κατηγορίες επιχειρήσεων, π.χ. αγρότες, νέους επιχειρηματίες.
Αξιοποιώντας τις παρατηρήσεις και τοποθετήσεις του Σχεδίου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας, γίνεται εισήγηση μέσα από το Πρόγραμμα ΝΧ2023 για τη δημιουργία του Οργανισμού Ανάπτυξης Επιχειρήσεων (ΟΑΕ), στη βάση αντίστοιχων φορέων σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Ένας τέτοιος οργανισμός θα πρέπει να διέπεται από σαφείς στόχους και όρους εντολής.
Οι στόχοι του ΟΑΕ
Ο βασικός στόχος του Οργανισμού Ανάπτυξης Επιχειρήσεων θα πρέπει να είναι η κάλυψη του χρηματοδοτικού ελλείμματος βιώσιμων και υποσχόμενων επιχειρηματικών δραστηριοτήτων, αποσκοπώντας στην πλήρη αξιοποίηση των παραγωγικών δυνατοτήτων της οικονομίας. Για την επίτευξη του εν λόγω στόχου, ο ΟΑΕ θα πρέπει:
να ενεργήσει ως καταλύτης για τη διεύρυνση της παραγωγικής βάσης και της μετάβασης υφιστάμενων τομέων της οικονομίας σε πιο υποσχόμενες μορφές ανάπτυξης,
να αναπτύξει χρηματοδοτικά προγράμματα αναφορικά με την πράσινη μετάβαση και την πρόσβαση στη ψηφιακή τεχνολογία,
να στηρίξει τη σύσταση και την ανάπτυξη νεοφυών επιχειρήσεων στους τομείς προτεραιοτήτων του οικονομικού Προγράμματος ΝΧ2023, όπως π.χ. τον πρωτογενή τομέα, την τεχνολογία/καινοτομία, κ.α.,
να στηρίξει την μεταποίηση, τις μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις μέσω χρηματοδότησης και αναβάθμισης των πρακτικών διοίκησης για τη μετάβαση τους στη νέα εποχή, προωθώντας παράλληλα την απόκτηση οικονομιών κλίμακας και εξωστρέφειας,
να αναπτύξει την τοπική κεφαλαιαγορά ως προς τα κεφάλαια ώθησης και τα επιχειρηματικά κεφάλαια για τον σκοπό της προσέλκυσης κεφαλαίων από Κύπριους και ξένους επενδυτές.
Σχεδιασμός και υλοποίηση
Παραθέτουμε πιο κάτω κάποιες βασικές πτυχές αναφορικά με το σχεδιασμό και την υλοποίηση του Οργανισμού Ανάπτυξης Επιχειρήσεων. Η δημιουργία του ΟΑΕ προϋποθέτει μελέτη, συζήτηση και διαβούλευση, στο πλαίσιο εγκεκριμένου και συνετού σχεδίου κρατικών ενισχύσεων. Μόνο στην απουσία της αγοράς (δηλαδή της διαθέσιμης χρηματοδότησης) θα δικαιολογείτο η οποιαδήποτε κρατική ενίσχυση αναπτυξιακού χαρακτήρα. Θα πρέπει:
Να καταρτιστούν αρχές διακυβέρνησης βέλτιστων πρακτικών (π.χ. διαχείριση κινδύνων, ελέγχου κ.α.), στρατηγικό πλάνο και προγράμματα για την επίτευξη των πιο πάνω στόχων,
Να δρομολογηθεί συνεργασία με την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων, το Ευρωπαϊκό Ταμείο Επενδύσεων και άλλους φορείς, για την εξασφάλιση χρηματοδότησης και κεφαλαίων και πλήρους αξιοποίησης της Ευρωπαϊκής Πρωτοβουλίας Invest EU,
Να καταρτιστούν προγράμματα για την παραχώρηση κεφαλαίων ώθησης, επιδοτήσεων και κρατικών εγγυήσεων, μέσα από ορθολογικούς μηχανισμούς στη βάση του Οράματος 2035 και του Προγράμματος ΝΧ2023,
Να αξιοποιηθεί ο ιδιωτικός τομέας για την προώθηση των εν λόγω προγραμμάτων και τη διοχέτευση των χρηματοδοτήσεων και των κεφαλαίων μέσω της συνομολόγησης μνημονίων συνεργασίας με πιστωτικά ιδρύματα και επενδυτικούς οίκους,
Να αναπτυχθούν κίνητρα και να υλοποιηθούν μηχανισμοί για την ανάπτυξη της κεφαλαιαγοράς, για την προσέλκυση επενδύσεων προς τις επιλέξιμες επιχειρήσεις και προγράμματα, πάντοτε εντός του αρμόδιου ρυθμιστικού και εποπτικού πλαισίου,
επιτευχθούν συνεργασίες με αρμόδιους φορείς και συνδέσμους στον ιδιωτικό τομέα, για την κατάρτιση και υλοποίηση προγραμμάτων χρηματοοικονομικής παιδείας και απόκτησης ψηφιακών δεξιοτήτων για τις ανάγκες των νεοσύστατων και μικρομεσαίων επιχειρήσεων και των αυτοτελώς εργαζομένων – στόχος η διαμόρφωση βιώσιμων επιχειρηματικών πλάνων για τις επιχειρήσεις αυτές έτσι ώστε μεσοπρόθεσμα να καταστούν βιώσιμες οντότητες χωρίς την ανάγκη για οποιαδήποτε κρατική στήριξη.
Καταληκτικά σχόλια
Το διαρκώς μεταβαλλόμενο διεθνές οικονομικό τοπίο καθιστά επιτακτική την ευέλικτη πλοήγηση της οικονομίας για γρήγορη ώθηση της διεύρυνσης του μοντέλου ανάπτυξης.
Η πραγματική πρόκληση στον ορίζοντα δεν είναι η επερχόμενη βαρυχειμωνιά της Ευρώπης. Εξάλλου «η όποια ύφεση αναμένεται να είναι ήπια και βραχύβια», ανέφερε ο Διοικητής της Κεντρικής Τράπεζας της Κύπρου, σε πρόσφατες του δηλώσεις. Έστω κι αν οι αγορές και οι επίσημες προβλέψεις όλων των ευρωπαϊκών αρμοδίων φορέων είναι υπεραισιόδοξες, η αντιμετώπιση της ύφεσης δεν είναι η μεγαλύτερη πρόκληση της κυπριακής οικονομίας. Η μεγάλη πρόκληση είναι η επιτυχής μετάβαση στο νέο οικονομικό μοντέλο ανάπτυξης, στην πιο διευρυμένη και ανταγωνιστική πράσινη οικονομία. Ο στόχος αυτός προϋποθέτει αποτελεσματικό κράτος για υλοποίηση των πολιτικών. Προϋποθέτει την υλοποίηση των οριζόντιων πολιτικών μεταρρύθμισης και μετασχηματισμού, την ενεργοποίηση νέων μηχανισμών, νέων εργαλείων, και νέων φορέων ανάπτυξης, όπως ο Οργανισμός Ανάπτυξης Επιχειρήσεων (ΟΑΕ).
* Οικονομολόγος, Μέλος του Επιτελείου του υποψήφιου Πρόεδρου Νίκου Χριστοδουλίδη